# 48_tame : 시제-상-법-증거성 (TAME)

### 시제-상

#### 현재-미래 시제

###### kel ‘come'의 현재-미래 시제

|   | SG       | PL       |
| 1 | kel-a-man | kel-a-miz |
| 2 | kel-a-san | kel-a-ciz |
| 3 | kel-a-di | kel-a-dilar |

###### ishla ‘work'의 현재-미래 시제

|   | SG       | PL       |
| 1 | ishla-y-man | ishla-y-miz |
| 2 | ishla-y-san    | ishla-y-ciz  |
| 3 | ishla-y-di    | ishla-y-dilar  |


#### 현재 진행 시제

###### -yap : ishla ‘work'의 현재 진행 시제


|   | SG       | PL       |
| 1 | ishla-yap-man | ishla-yap-miz |
| 2 | ishla-yap-san | ishla-yap-ciz    |
| 3 | ishla-yap-ti | ishla-yap-tilar    |

###### -yotir : kel ‘come'의 현재 진행 시제

|   | SG       | PL       |
| 1 | kela-yotir-man | kela-yotir-miz |
| 2 | -yap-san      | kela-yotir-ciz    |
| 3 | kela-yotir    | kela-yotir-lar      |

###### 서다, 앉다, 걷다, 눕다의 현재 

다음 네 가지 동사의 경우에는 과거 분사를 이용하여 현재 상태를 표현한다.

- turmoq ‘to stand'. tur-ib-man ‘to be standing' (서 있다)
- oʻtirmoq ‘to sit'. oʻtir-ib-man ‘to be sitting' (앉아 있다)
- yurmoq ‘to walk'. yur-ib-man ‘to be walking' (걷고 있다)
- yotmoq ‘to lie'. yot-ib-man ‘to be lying' (누워 있다)

###### 부동사와 상태 동사의 결합으로 현재 진행 표현

{{{eg>nort2690 (reshetov1966:350)
yoz-ib oʻtir-ib-man
write-CVB.PST sit-CVB.PST-1SG
I am writing
}}}


{{{eg>nort2690 (reshetov1966:350)
koʻr-ma-y tur-ib-man
see-NEG-CVB.PRES stand-CVB.PST-1SG
I am not seeing
}}}

###### 현재 분사와 -yotib으로 현재 진행 표현

|   | SG             | PL               |
| 1 | kela-yotib-man | kela-yotib-miz   |
| 2 | kela-yotib-san | kela-yotib-siz   |
| 3 | kela-yotib-di  | kela-yotib-dilar |

#### 과거 시제

###### -di : ishla ‘work'의 과거


|   | SG          | PL            |
| 1 | ishla-di-m  | ishla-di-k    |
| 2 | ishla-di-ng | ishla-di-ngiz |
| 3 | ishla-di    | ishla-di-lar  |

###### -gan : ishla ‘work'의 과거 


|   | SG            | PL            |
| 1 | ishla-gan-man | ishla-gan-miz |
| 2 | ishla-gan-san | ishla-gan-siz |
| 3 | ishla-gan     | ishla-gan-lar |


#### 과거의 부정

{{{eg>nort2690 (reshetov1966:350)
ishla-ma-gan-man
work-NEG-PP-1SG
I haven't worked
}}}


{{{eg>nort2690 (reshetov1966:350)
ishla-gan e-mas-man
work-PP BE-NEG-1SG
I am not one who has worked.
}}}

{{{eg>nort2690 (reshetov1966:350)
ishla-gan-im yoq
work-PP-1SG NEG.EXIST
There is no fact that I have worked.
}}}

#### 과거 (past narrative)

###### -gan emoq : ishla ‘work'의 과거 (past narrative)

|   | SG               | PL                 |
| 1 | ishla-gan e-dim  | ishla-gan e-dik    |
| 2 | ishla-gan e-ding | ishla-gan e-dingiz |
| 3 | ishla-gan e-di   | ishla-gan e-dilar  |

###### -ib : ishla ‘work'의 과거 (past narrative)

|   | SG          | PL            |
| 1 | ishla-b-man | ishla-b-miz   |
| 2 | ishla-b-san | ishla-b-siz   |
| 3 | ishla-b-di  | ishla-b-dilar |

###### -ib e-di- 과거비완망


|   | SG              | PL                |
| 1 | ishla-b e-di-m  | ishla-b e-dik     |
| 2 | ishla-b e-di-ng | ishla-b e-di-ngiz |
| 3 | ishla-b e-di    | ishla-b e-dilar   |

###### 빈번, 지속

|   | SG              | PL                |
| 1 | ishla-r e-di-m   | ishla-r e-dik     |
| 2 | ishla-r e-di-ng | ishla-r e-di-ngiz |
| 3 | ishla-r e-di    | ishla-r e-dilar   |


#### 미래

######  -ar : 미래

|   | SG          | PL          |
| 1 | ishla-r-man | ishla-r-miz |
| 2 | ishla-r-san | ishla-r-siz |
| 3 | ishla-r     | ishla-r-lar |

###### -ajak- : 미래

이 형태는 우즈베크어 문어에서는 드물게 사용된다.

|   | SG            | PL            |
| 1 | kel-ajak-man  | kel-ajak-miz  |
| 2 | kel-ajak-san  | kel-ajak-siz  |
| 3 | kel-ajak      | kel-ajak-lar  |

### 서법

#### 기원법

- 1SG : -y, -ay, -yin, -ayin
- 1PL : -ylik, -aylik, 
- 3SG : -sin
- 3PL : -sinlar


### 조건법

#### 조건법 현재-미래 

|   | SG        | PL          |
| 1 | kel-sa-m  | kel-sa-k    |
| 2 | kel-sa-ng | kel-sa-ngiz |
| 3 | kel-sa    | kel-sa-lar  |

#### 조건법 과거

조건법 과거는 과거분사와 boʻlmoq ‘to be' 동사의 조건법 현재로 표현한다.

|   | SG                 | PL                   |
| 1 | kel-gan boʻl-sa-m  | kel-gan boʻl-sa-k    |
| 2 | kel-gan boʻl-sa-ng | kel-gan boʻl-sa-ngiz |
| 3 | kel-gan boʻl-sa    | kel-gan boʻl-sa-lar  |

부정은 kel-ma-gan boʻ-sa-m과 같이.

#### 조건-접속법

|   | SG             | PL               |
| 1 | kel-sa-m e-di  | kel-sa-k e-di    |
| 2 | kel-sa-ng e-di | kel-sa-ngiz e-di |
| 3 | kel-sa e-di    | kel-sa-lar e-di  |