| PERS | PRONOUN | NON-PAST | PAST |
|---|---|---|---|
| 1SG | bi | ∅-mi | -suu/-cuu |
| 1PL(EXCL) | bu | ∅-mon | -saa-mon |
| 1PL(INCL) | miti | ∅-tti | -saa-tti |
| 2SG | si | ∅-ndi | -saa-si |
| 2PL | su | ∅-son/con | -saa-son |
| 3SG/PL | tar/taccil | ∅-ran/-an | -saa-ø |
3인칭은 단수와 복수의 구별없이 ‘-ran/-rən/-rɔn; -an/-ən/-ɔn’에 의해 실현된다. 과거시제 표지인 ‘-saa/-səə/-sɔɔ’는 모음으로 끝나는 동사 어근 뒤에 결합되고 ‘-caa/-cəə/-cɔɔ’는 자음이나 비음으로 끝나는 동사 어근 뒤에 결합된다.
평서문을 제외한 명령문, 청유문, 허락문, 약속문 어미들은 용법상 각각 인칭 제한이 있기 때문에 다음 표와 같이 인칭에 따라 분류할 수 있다.
| PERS | SG | PERS | PL |
|---|---|---|---|
| 1SG | bi V-gadi | 1PL.EXCL | bu V-gadi-mon |
| 1PL.INCL | miti V-gari | ||
| 2SG | si V-xa | 2PL | su V-xaldon |
| 3SG | tar V-gini | 3PL | taccil V-gini |
평서문은 특별한 종결어미가 없고 수와 인칭에 의해 분화된다. (동사의 시제 체계와 인칭표지 참조)
어웡키어의 명령문은 2인칭 단수일 경우에는 명령형 어미 ‘-ka ~ -kə; -xa ~ -xə ~ -xɔ’가 쓰이고, 2인칭 복수일 경우에는 ‘-ka ~ -kə; -xa ~ -xə ~ -xɔ’ 뒤에 인칭표지 ‘-ldon ~ -ldun’이 결합된 ‘-kaldon ~ -kəldun; -xaldon ~ -xəldun ~ -xɔldon’이 쓰인다.
| 2SG | -ka ~ -kə; -xa ~ -xə ~ -xɔ |
| 2PL | -kaldon ~ -kəldun; -xaldon ~ -xəldun ~ -xɔldon |
| əddə | aasin-ka. |
| early | sleep-2SG.IMP |
| su | timaasin | əddə | nadan | sag-do | yuu-xəldun. |
| you(PL) | tomorrow | morning | seven | hour/watch-DATL | go.out/get.up-2PL.IMP |
| PERS | SG | PL |
|---|---|---|
| 1 | - | bu(EXCL) V-daa-mon |
| miti(INCL) V-daa-wal | ||
| 2 | si V-daa-wi | su V-daa-son |
| 3 | tar V-daa-ni | taccil V-daa-ni |
| xəəmə-i | əddə | jit-dəə-wi. |
| meal-INACC | early | eat-IMP-2SG |
| su | ədu | aaŋŋa-ci | timaasin | ul-dəə-sun. |
| you(PL) | here | spend.night-CONV | tomorrow | go(from.here)-IMP-2PL |
청유형 어미에는 ‘-gari ~ -gəri ~ -gɔri’가 있는데 이는 1인칭 복수 청자 포함형인 ‘miti’와만 쓰인다.
| 1PL(INCL) | miti | -gari ~ -gəri ~ -gɔri |
| miti | əmərətti | bitəgə-i | isi-gəri. |
| we(INCL) | together | book-INACC | look-HORT |
허락문 어미로는 ‘-gini’를 들 수 있는데 이는 3인칭 단수와 복수일 경우에 쓰일 수 있다.
| 3SG/PL | -gini |
| kino-i | isi-nəə-gini. |
| film-INACC | look-PURP.MOTION-JUSS |
약소문 어미로는 ‘-gadi ~ -gədi ~ -gɔdi’를 들 수 있는데 이는 화자가 어떤 행위나 행동을 하려는 의향의 의미를 나타낼 때 쓰인다. 1인칭 단수일 경우에 ‘-gadi’가 쓰이고 1인칭 복수 청자 배제형의 ‘bu’일 경우에 ‘-gadi’ 뒤에 인칭표지 ‘-mon’이 결합된다.
| 1SG | bi | -gadi ~ -gədi ~ -gɔdi |
| 1PL(EXCL) | bu | -gadi-mon ~ -gədi-mun ~ -gɔdi-mon |
| bi | xəəmə-i | ɔɔ-gɔdi. |
| I | meal-INACC | do-1SG.VOL |
| bu | xeena-do | yuu-gədi-mun. |
| we(EXCL) | hay-DATL | go.out/get.up-VOL-1PL.EXCL |
동명사어미에는 미완료의 ‘-r; -ra ~ -rə ~ -rɔ’와 완료의 ‘-saa ~ -səə ~ -sɔɔ; -caa ~ -cəə ~ -cɔɔ' 두 가지가 있다. 이 어미들은 주로 관형절과 명사절을 구성하는 데에 쓰인다. 명사절에 쓰일 때에는 격조사, 소유인칭표지, 재귀소유인칭표지가 결합되어 쓰인다.
| muu-i | ima-r | bəi | bisi-n | gi? |
| water-INACC | drink-PART.NPAST | person | be-3 | Q |
| mi-ni | jittə-r | yəəmə-wəyə | awo | jit-cəə-ø? |
| I-GEN | eat-PART.NPAST | thing-1SG.POSS | who | eat-PAST-3 |
| mi-ni | titə-ji-səə | sunci-wi | nisxu-ddə-səə-ø. |
| I-GEN | put.on-PROG-PART.PAST | skirt-1SG.POSS | small-VBZ-PAST-3 |
| taccil | təgə-ji-səə | juu-wəl | uunii-səə-ø. |
| they | sit-PROG-PART.PAST | home-PL.RFL | sell-PAST-3 |
| əttu | ɔɔ-r-txi | untə | agga-i | aasin. |
| like.this | do-PART.NPAST-ABL | other | way-INACC | no |
| nuuttə-wi | ogga-r-nin | odan. |
| hair-1SG.POSS | grow-PART.NPAST-3POSS | slow |
| bi | ada-ni-wi | jit-cəə-wə-n | arakkaa-suu. |
| I | elder.sister-GEN-SG.RFL | eat-PART.PAST-ACC-3POSS | clean-PAST.1SG |
| bi | si-ni | xəəmə-i | ɔɔ-ji-r-wɔ-si | isi-gədi. |
| I | you(SG)-GEN | meal-INACC | do-PROG-PART.NPAST-ACC-2SG.POSS | look-VOL |
| bu | sun-ji | baxaldii-saa-do-wal | adda-ji-mun. |
| we(EXCL) | you(PL)-INST | meet-PART.PAST-DATL-SG.RFL | glad-PROG-1PL.EXCL |
| si | məə-ni | jittə-r | ima-r-wi | xisəə-xə. |
| you(SG) | oneself-GEN | eat-PART.NPAST | drink-PART.NPAST-SG.RFL | be.careful-2SG.IMP |
| bi | timaasin-txi | bitəgə-i | isi-m | əəkkəə-mi. |
| I | tomorrow-ABL | book-INACC | look-CONV | start-1SG |
| Mandi | jaandaa-m | bigid | algasii-ran. |
| Mandi | sing.a.song-CONV | while | walk-3 |
| bi | xəəmə-i | ji-m | bigid | bitəgə-i | isi-mi. |
| I | meal-INACC | eat-CONV | while | book-INACC | look-1SG |
| təgə-m | tɔttɔ-m | əsi-n | ətə-rə. |
| sit-CONV | stay-CONV | NEG-3 | can-PART.NPAST |
| jittə-m | ima-m | əsi-n | ətə-rə. |
| eat-CONV | drink-CONV | NEG-3 | can-PART.NPAST |
| tar | onaji | xəəmə-i | jittə-m | gun-ji-rən. |
| that | girl/daughter | meal-INACC | eat-CONV | say-PROG-3 |
| tar | onaji | xəəmə-i | jittə-m | gunkən | naala-wi | silka-saa-ø. |
| that | girl/daughter | meal-INACC | eat-CONV | QUOT | hand-SG.RFL | wash-PAST-3 |
| bi | xəəmə-i | jit-ci | aba-ji-wi | gee-do | ninə-mi. |
| I | meal-INACC | eat-CONV | father-INST-1SG.POSS | city-DATL | go(to.destination)-1SG |
| xolxa | sɔŋkɔ-wɔ | naŋi-cci | mugun-ø | xolxa-saa-ø. |
| thief | window-ACC | open-CONV | money-INACC | steal-PAST-3 |
‘-ci’가 ‘-은 지’의 의미로 쓰일 때는 중의성이 없다.
| bu | əyyə | juu-ddu | nuuggii-ci | əmə-ci | jaan | ani | ɔɔ-sɔɔ-mon. |
| we(EXCL) | this | house-DATL | move-CONV | come-CONV | ten | year | become-PAST-1PL.EXCL |
| bi | yɔpɔn | bitəgə-i | tati-cci | əmən | ani | ɔɔ-suu. |
| I | Japanese | book/word-INACC | learn-CONV | one | year | become-PAST.1SG |
| bi | juu-wə-si | arakkaa-ci | ətə-suu. |
| I | home-ACC-2SG.POSS | clean-CONV | finish-PAST.1SG |
| imanda | tokka-ki | imanda-ji | ugii-gəri. |
| snow | fall-COND.CONV | snow-INST | play-HORT |
| odan | baran | odan-ki | məəgəə | yuu-rən. |
| rain | many | rain-COND.CONV | mushroom | go.out/get.up-3 |
| joga | ɔɔ-kki-n | bi | sunci-i | titə-mi. |
| summer | become-COND.CONV-3POSS | I | skirt-INACC | put.on-1SG |
| si | ɔɔxi | amaraa-ki | ɔɔxi | selkan | ɔɔ-ndi. |
| you(SG) | how.many | rest-COND.CONV | how.many | lazy | become-2SG |
| ɔɔxi | baran | jit-ki | ɔɔxi | bəggə-rən. |
| how.many | many | eat-COND.CONV | how.many | get.fat-3 |
| mugun | ɔɔxi | baran | bi-kki | ɔɔxi | aya. |
| money | how.many | many | be-COND.CONV | how.many | good |
| juu | ɔɔxi | namaddi-ki | ɔɔxi | aya. |
| home | how.many | warm-COND.CONV | how.many | good |
| si | saa-ji-laŋki-wi | iimaan | aŋoo-ndi. |
| you(SG) | know-PROG-CONV-SG.RFL | why | ask-2SG |
| su | mugun-ci | bi-ji-ləŋki-wəl | əsi-ccun | gada-ø. |
| you(PL) | money-have | be-PROG-CONV-PL.RFL | NEG-2PL | buy-PART.NPAST |
| Mandi-ni | əmə-ji-ləŋki-ni | onaji | sɔŋɔ-bbi(<-r-wi) | odi-saa-ø. |
| Mandi-GEN | come-CONV-3POSS | girl/daughter | cry-PART.NPAST-SG.RFL | stop-PAST-3 |
| Ilga | mi-ni | xəəmə-i | ji-m | ətə-ji-ləŋki-wi | tullə | ugii-nəə-səə-ø. |
| Ilga | I-GEN | meal-INACC | eat-CONV | finish-CONV-1SG.POSS | outside | play-PURP.MOTION-PAST-3 |
주로 앞의 행위가 진행되다가 그 행위가 중단되고 다른 행위로 옮겨감을 나타낸다.
| Mandi | xəəmə-i | jit-ji-səəji-wi | aasin-ci | nəə-səə-ø. |
| Mandi | meal-INACC | eat-PROG-CONV-SG.RFL | sleep-CONV | put-PAST-3 |
| bu | əməcci-du | uttəli-ji-səəji-wəl | balda-ci | tixə-səə-mun. |
| we(EXCL) | ice-DATL | run-PROG-CONV-PL.RFL | slip.on-CONV | fall-PAST-1PL.EXCL |